Dwa języki posiadające te same korzenie – rosyjski i ukraiński – na pierwszy rzut oka wydają się do siebie bardzo podobne. W rzeczywistości więcej je różni, niż łączy.
Łączna liczba osób posługujących się językiem ukraińskim na świecie wynosi od 36 do 45 mln. Po rosyjsku mówi natomiast ok. 260 mln ludzi. Jak wiadomo, język ukraiński i rosyjski należą do tej samej grupy języków wschodniosłowiańskich. Posiadają wspólny alfabet, podobną gramatykę, a ich zasoby leksykalne w znacznym stopniu się pokrywają. Jednak odmienne drogi rozwoju kultury ukraińskiej i rosyjskiej wpłynęły na widoczne zmiany w ich systemach językowych i oddaliły je od siebie.
Język rosyjski i ukraiński: podobieństwa i różnice
Pierwsze różnice możemy zauważyć, przyglądając się alfabetowi. W alfabecie ukraińskim, ukształtowanym pod koniec XIX w., w odróżnieniu od rosyjskiego, nie występują litery Ёё, Ъъ, Ыы, Ээ. Możemy natomiast spotkać Ґґ, Єє, Іі, Її, których z kolei brak w alfabecie rosyjskim. Wiąże się z tym również fakt, że niektóre głoski języka ukraińskiego posiadają nietypową dla języka rosyjskiego wymowę. Na przykład nieobecna w alfabecie rosyjskim litera „Ї” brzmi mniej więcej jak „ЙИ”, „Ч” wymawiamy bardziej twardo, jak w białoruskim i polskim, а wymawiając „Г”, wydajemy dźwięk gardłowy, szczelinowy.
Podobieństwo z innymi językami
Współczesne badania dowodzą, że językowi ukraińskiemu jest bliżej do innych języków słowiańskich – białoruskiego (29 wspólnych cech), czeskiego i słowackiego (23), polskiego (22), chorwackiego i bułgarskiego (21). Jeśli chodzi o język rosyjski, znaleziono zaledwie 11 wspólnych cech. Niektórzy lingwiści, kierując się wspomnianymi danymi, podają w wątpliwość słuszność zaliczania języka rosyjskiego i ukraińskiego do jednej grupy językowej.
Jak potwierdzają statystyki, liczba wspólnych słów dla obu tych języków to tylko 62%. Ten właśnie wskaźnik zdecydował o umiejscowieniu języka rosyjskiego na piątym miejscu, a więc po polskim, czeskim, słowackim i białoruskim. Dla porównania możemy wspomnieć, że język angielski i niderlandzki pod względem ilości wspólnej leksyki są sobie bliższe niż rosyjski i ukraiński. Tutaj wskaźnik wynosi 63%.
Różne dzieje – różne języki
Zasoby leksykalne języka rosyjskiego i ukraińskiego pokrywają się tylko w 62%. Na różnice między rosyjskim i ukraińskim systemem językowym wpłynęła szczególna droga, jaką przeszły te narody w procesie swojego kształtowania. Naród rosyjski osiedlał się wokół Moskwy, co doprowadziło do zmieszania jego leksykonu ze słowami ugrofińskimi i tureckimi. Naród ukraiński z kolei formował się drogą jednoczenia południoworuskich grup etnicznych, dlatego też język ukraiński w dużym stopniu zachował staroruską bazę językową.
Już w połowie XVI w. oba te języki znacznie się różniły. Co ciekawe, o ile teksty z ówczesnych czasów w języku staroukraińskim są zupełnie zrozumiałe dla Ukraińca, to już dokumenty z czasów Iwana Groźnego zostaną odczytane przez mieszkańca dzisiejszej Rosji z wielkim trudem.
Jeszcze większe rozbieżności pojawiły się w pierwszej połowie XVIII w. wraz z formowaniem się rosyjskiego języka literackiego. Ogrom starocerkiewnych słów w nowo ukształtowanym języku rosyjskim sprawił, że stał się on mniej zrozumiały dla Ukraińców. Dla przykładu przyjrzyjmy się starocerkiewnemu słowu „благодарỳ”, od którego pochodzi znane nam słowo rosyjskie „благодарю”. Język ukraiński zachował tu staroruski wyraz „дáкую”, funkcjonujący obecnie jako „дякую”.
Wraz z końcem XVIII stulecia zaczyna kształtować się ukraiński język literacki, który w nurcie ogólnoeuropejskich procesów stopniowo traci więź z językiem rosyjskim. Miejsce leksyki starocerkiewnej zajmują dialekty regionalne, a także zapożyczenia z innych języków, w pierwszej kolejności wschodnioeuropejskich.
Równie ważną cechą szczególną języka ukraińskiego jest jego bogactwo dialektyzmów. Wpłynęła nań przynależność poszczególnych regionów Ukrainy Zachodniej do innych państw: Austro-Węgier, Rumunii, Polski, Czechosłowacji. Dlatego też mowa mieszkańca iwanofrankiwskiego obwodu nie zawsze będzie zrozumiała dla kijowianina, podczas gdy moskwianin i Sybirak rozmawiają w tym samym języku.
Gra znaczeń
Pomimo że język rosyjski i ukraiński posiadają dość dużo wspólnych słów i jeszcze więcej słów podobnie brzmiących i podobnie zapisywanych, to często słowa te mają odmienne znaczenie. Jako przykład weźmy rosyjskie słowo „иной” i pokrewne mu ukraińskie słowo „iнший”. Mimo że brzmią podobnie i mają podobny zapis, to pod względem znaczeniowym możemy zauważyć widoczne różnice. Trafniejszym odpowiednikiem ukraińskiego „iнший” w języku rosyjskim będzie charakterystyczne dla języka ogólnego słowo „другой”. Słowo „иной” posiada pewne zabarwienie emocjonalnie i jest zwykle wykorzystywane w literaturze pięknej.
Również słowo „жаль” w obu językach piszemy i wymawiamy identycznie, jednak różni się ono znaczeniem. W języku rosyjskim występuje jako przysłówek predykatywny. Jego zadaniem jest wyrażać żal z powodu czegoś lub współczucie dla kogoś. W języku ukraińskim słowo „жаль” traktowane jako przysłówek posiada podobny sens. Może jednak również funkcjonować jako rzeczownik, który pod względem sensu jest dużo bogatszy i przybiera znaczenie takich słów jak: rozpacz, gorycz, ból. „Ой настала жаль туга да по всій Україні” („I nastała rozpacz wielka w całej Ukrainie”). W takim kontekście słowo to w języku rosyjskim nie jest używane.
Na zachodnią modłę
Często słyszymy, że język ukraiński jest bliższy językom europejskim aniżeli rosyjski. Już dawno zwrócono również uwagę na fakt, że pod pewnym względem tłumaczyć z języka francuskiego lub angielskiego na język ukraiński jest łatwiej niż na rosyjski.
Problem tkwi w pewnych konstrukcjach gramatycznych. Lingwiści żartują: w językach europejskich „pop posiadał psa” („поп имел собаку”), a tylko w rosyjskim „pop miał psa” („у попа была собака”). Rzeczywiście, w języku ukraińskim czasownik „jest” może wystąpić w znaczeniu „posiadać”. Na przykład angielska fraza „I have a younger brother” w języku ukraińskim może brzmieć „У мене є молодший брат”, a także „Я маю молодшого брата”.
Nazwa „українська мова” jako ogólna nazwa dla języka na całym terytorium etnicznym Ukrainy rozprzestrzeniła się i utrwaliła dopiero w XX wieku. Język ukraiński, w odróżnieniu od rosyjskiego, przejął od języków europejskich czasowniki modalne. We frazie „Я маю це зробити” („Muszę to zrobić”) modalność używana jest w znaczeniu konieczności, podobnie jak w angielskim– „I have to do it”. W języku rosyjskim podobna funkcja czasownika „иметь” dawno wyszła z użycia.
Jeszcze jeden przykład ukazujący różnice w gramatykach obu języków to rosyjski czasownik „ждать”, który jest czasownikiem przechodnim, a ukraiński „чекати” nie, i w związku z tym nie jest używany bez przyimka: „чекаю на тебе” („czekam na ciebie”). Dla porównania w języku angielskim ta sama fraza brzmi: „waiting for you”.
Niemniej jednak w języku rosyjskim również znajdziemy zapożyczenia z języków europejskich, których z kolei brak w języku ukraińskim. Na przykład nazwy miesięcy są swego rodzaju kalką z łaciny np. март (ros.) – martius (łac.), März (niem.), March (ang.), mars (fr.). W tym przypadku język ukraiński zachował więź ze słowiańską leksyką – „березень”.
Źródło:
https://news.rambler.ru/ukraine/37442142-glavnye-otlichiya-russkogo-yazyka-ot-ukrainskogo/
